„Oblaci, „przeznaczeni do głoszenia Ewangelii Bożej” (Rz 1, 1), idąc za Jezusem Chrystusem, porzucają wszystko. Aby być Jego współpracownikami, powinni głębiej Go poznać, z Nim się utożsamić, pozwolić Mu, aby w nich żył. Usiłując odtworzyć Go w swoim życiu, chcą być posłuszni Ojcu, nawet aż do śmierci, i z bezinteresowną miłością oddają się służbie Ludowi Bożemu. Ich apostolski zapał ma wsparcie w bezwarunkowym darze ich oblacji, w oblacji nieustannie odnawianej w odpowiedzi na wymogi posłannictwa (Konstytucja 2).

Choć działalność Oblatów w okolicach Iławy datuje się na rok 1945, kiedy bezpośrednio po przejściu frontu, pojawił się w Samborowie o. Mieczysław Niepiekło OMI, to jednak obecność oblacka w samej Iławie rozpoczęła się oficjalnie dopiero 28 marca 1948 roku.

„Biały Kościół” (1948-1952)

Wtedy to bowiem o. Mieczysław Niepiekło OMI rozpoczął tworzenie duszpasterstwa rzymsko-katolickiego przy tzw. „Białym Kościele”, dziś parafii p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Kościół ten pozostawał kościołem rektoralnym, w odróżnieniu do kościoła parafialnego, znajdującego się w dzisiejszym „Czerwonym Kościele”. O. Mieczysław Niepiekło OMI skierowany został do pracy w Iławie celem odbudowania zniszczonego kościoła, zorganizowania duszpasterstwa młodzieży oraz budowy domu zakonnego przy kościele. Porozumienie pomiędzy Administratorem Apostolskim ks. dr. Teodorem Benschem a Oblatami dotyczyło pracy rekolekcyjno-misjonarskiej.

Nie oznaczało to jednak przyznania kościoła p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP na własność. Sprawa przy którym kościele znajdować będzie się placówka oblacka miała zostać w późniejszym terminie rozstrzygnięta. O wielkim wkładzie o. Mieczysława Niepiekło OMI w dwukrotne odbudowanie kościoła (do roku 1948 i w 13 miesięcy po pożarze w 1948 roku – poświęcony w 1949) wspomina kronika „Białego Kościoła”.

Wspomina ona m.in., że z narażeniem życia wynosił z płonącego kościoła Najświętszy Sakrament, a w czasie odbudowy często można było go zobaczyć na rusztowaniach, pracującego jako pomocnik murarza i cieśli. Jedna z uczennic powstałej dopiero szkoły, Alicja Czwarnóg, tak opisuje te pierwsze lata tworzenia wspólnoty wiernych: „W październiku ruszyła polska szkoła. Nie była ona duża. (…) Natomiast wraz ze szkołą powstała parafia rzymskokatolicka. Jej organizatorem był ojciec Mieczysław Niepiekło ze Zgromadzenia Księży Oblatów”. Szybko zjednał sobie parafian i zdobył wielką popularność, gdyż posiadał umiejętność współżycia z wiernymi.

„Czerwony Kościół” (od 1952 roku)

Jednak historia działalności Zakonu w kościele p.w. Przemienienia Pańskiego jest o siedem lat krótsza. W 1952 roku Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej na mocy decyzji ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski i Administratora Apostolskiego diecezji Warmińskiej, pozostawili dwukrotnie odbudowany kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia – tzw. „Biały Kościół” oraz klasztor i przenieśli się do gotyckiego, poewangelickiego kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego.

Decyzja ta była inicjowana przez ówczesnego proboszcza iławskiego, rezydującego przy mniej zniszczonym kościele p.w. Przemienienia Pańskiego. Podstawą takiego obrotu wydarzeń była wspomniana już otwarta sprawa, który kościół mają otrzymać Oblaci oraz to, że odbudowany już przez o. Mieczysława Niepiekłę OMI kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny znajdował się w centrum miasta, w odróżnieniu od położonego w zniszczonej starówce i rzadko odwiedzanego kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego.

Sytuacja ta wywołała wiele niepokoju wśród ludności oraz samych Oblatów, którzy czuli się w tej materii pokrzywdzeni i bardzo rozgoryczeni, choć zgodnie z wcześniejszą umową z 1948 roku sprawa osiedlenia się Zakonu koło konkretnego kościoła miała zostać rozstrzygnięta w późniejszym czasie. Po części reakcję taką można wytłumaczyć poniesieniem wielkich kosztów przy odbudowanie „Białego Kościoła” oraz odbudowie i rozbudowie plebani na potrzeby klasztoru. Dla uspokojenia sytuacji władze kościelne postanowiły zmienić całą obsadę duszpasterską w obu kościołach.

Pierwszym przełożonym nowej rezydencji i rektorem kościoła został o. Mieczysław Ptak OMI. Praca nie była zaś wcale łatwa. Wszystko trzeba było tworzyć od podstaw. Po pierwsze. Kościół po II wojnie światowej był bardzo podniszczony. Od samego początku było zatem dużo prac porządkowych, które rozpoczął już ks. Ludwik Warpechowski. Prowadzenie ich było tym trudniejsze, że średniowieczny kościół był obiektem zabytkowym (wciągnięty na rejestr w 1949 roku) i na wszelkie prace potrzebna była zgoda konserwatora zabytków, którą w czasie sprawowania władzy przez komunistów dość trudno było zdobyć. Jednak dzięki inicjatywom duszpasterzy i wielkiej współpracy mieszkańców, udało się doprowadzić kościół porządku. To właśnie dzięki nim ten wspaniały i najstarszy obiekt miasta ciągle piękniał i pięknieje, można powiedzieć z dnia na dzień.

Po drugie. Potrzeba była ściślejszego zawiązanie wspólnoty wiernych, którzy od samego początku gromadzili się przy „Czerwonym Kościele”.

Podnoszące się z ruin wojennych miasto, niestety w większości spowodowanych działalnością Armii Radzieckiej, stwarzało doskonałe warunki osiedlania się dla mieszkańców z terenu całej Polski (czasem także z tzw. nakazu pracy). Byli to przeważnie ludzie młodzi i pełni zapału. Trudnym zadaniem była integracja tych osób, pochodzących z różnych rejonów kraju. Trzeba było tworzyć od podstaw nowy model funkcjonowania Kościoła. Wielką rolę odegrali tu pracujący w Iławie na przestrzeni półwiecza Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej: rektorzy kościoła, wikarzy i proboszczowie, przełożeni domu i ekonomowie oraz wszyscy oblaci, którzy na przestrzeni tych lat pracowali w „Czerwonym Kościele”. Umacniali oni ludzi w codziennym, trudnym życiu poprzez bezpośrednie kontakty i sprawowanie sakramentów.

Choć Oblaci mieszkali przy kościele p.w. Przemienienia Pańskiego od 1952 roku, to jednak dopiero w roku 1963 został erygowany dom zakonny. Pierwszym przełożonym nowego domu zakonnego został o. Mikołaj Hentrich OMI, a dom przyjął taką samą nazwę jak parafia. Z czasem w domu tym została urządzona kaplica. Trzeba było jednak następnych 3 lat, aby w 1966 roku decyzja ta została zatwierdzona przez Generała Zgromadzenia.

Być może, jak to zostało zanotowane w pamięci mieszkańców, Oblaci w latach 1948-1955 pełnili niejako faktycznie funkcje wikariuszy parafii p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, gdyż analizując spis wikariuszy tejże parafii brakuje ich w tym okresie. Mogło to być spowodowane z jednej strony brakiem księży w diecezji warmińskiej w pierwszych latach po wojnie, jak również liczną obecnością Oblatów, którzy służyli mieszkańcom Iławy i okolic, a prawdopodobnie jest także, że wynikało to z trudności zatwierdzenia wikariuszy u władz państwowych.

Od roku 1958, kiedy to proboszczem parafii p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny został ks. Zygmunt Geneja, współpraca Oblatów z proboszczem układała się bardzo owocnie, o czym świadczy choćby częste zapraszanie ojców na rekolekcje czy organizacja srebrnego jubileuszu kapłaństwa o. Mieczysława Niepiekło OMI z udziałem ks. bp. Józefa Drzazgi z kazaniem o. Józefa Kozłowskiego OMI, kuzyna o. Mieczysława. Oblaci podjęli wtedy katechizację w szkołach, dlatego w 1967 roku postanowiono zbudować i urządzić odpowiednie salki katechetyczne, ale nie otrzymano pozwolenia władz. Warto jednak wspomnieć, że katechizację w szkołach rozpoczął już wcześniej z wielkim powodzeniem o. Niepiekło OMI, który zyskał uznanie młodzieży szkolnej. Oblaci także prowadzili duszpasterstwo w okolicy kościoła rektoralnego (za zezwoleniem proboszcza udzielali chrztów, ślubów i sprawowali pogrzeby), a od 1968 roku proboszcz zgodził się na odwiedziny kolędowe po domach w najbliższej okolicy „Czerwonego Kościoła” i I Komunię świętą dzieci ze szkoły podstawowej nr 3 w oblackim kościele.

Ta bardzo dobra współpraca trwała do roku 1972, kiedy to nastąpił podział parafii i zmiana proboszcza, a ks. Zygmunta Geneję zastąpił ks. Lucjan Gellert. Relacje były poprawne, ale bardziej zapraszano ks. Gellerta do oblatów, a oni sami już nie głosili rekolekcji w „Białym Kościele”.

W 1964 roku do pomocy Misjonarzom Oblatom do Iławy przybyły Siostry Służebniczki Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, które zajmowały się pomocą w klasztorze, kuchni, pralni oraz katechizacją. Niestety obecnie sióstr już nie ma, gdyż klasztor z powodu małej ilości personelu został zlikwidowany w 2008 roku, a Siostry odeszły z Iławy po 44. latach pracy w naszym mieście.

Powstanie placówki i praca duszpasterska Oblatów stały się początkiem stworzenia w 1965 roku dystryktu iławskiego, który tworzyli ojcowie, pracujący w Iławie i okolicy. W 1972 roku, zgodnie z ówczesnym prawem PRL, zgromadzenie otrzymało na własność kościół i cały przylegający teren. Etapem pośrednim było utworzenie już 6.06.1972 roku odrębnej placówki duszpasterskiej na terenie Iławy, tzw. „vicaria perpetua”, przez ks. bp. Józefa Drzazgę, ówczesnego Administratora Apostolskiego diecezji warmińskiej. Decyzję tę ogłoszono 15.06.1972 roku, w dniu nominacji nowego proboszcza w „Białym Kościele” ks. Lucjana Gellerta. Rektor kościoła o. Władysław Sypniewski OMI uzyskał wtedy uprawnienia proboszcza, choć formalnie nim nie był.

Kolejną ważną datą był dzień 4.03.1975 roku, kiedy to bp Józef Drzazga utworzył przy kościele p.w. Przemienienia Pańskiego drugą w mieście parafię, której powstanie ogłoszono 30.03.1975 roku. Powierzył ją opiece Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, a oblaci użyczyli do działalności duszpasterskiej kościół i pomieszczenia do celów duszpasterskich, które zgodnie z prawem są własnością zgromadzenia, a nie parafii.

Pierwszym proboszczem został dotychczasowy rektor kościoła o. Brunon Wielki OMI. Mogło do tego dojść chociażby z tego powodu, że w wyniku sukcesywnie prowadzonych prac remontowych kościoła wspólnota „parafialna” była już bardzo mocno zintegrowana. Sprawa powierzenia na stałe Zgromadzeniu Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej parafii p.w. Przemienienia Pańskiego w Iławie została uregulowana oficjalnie z początkiem 1987 roku podpisaniem stosownej umowy z ks. bp. Edmundem Piszczem przez ówczesnego prowincjała o. dr. Józefa Kuca OMI.

Zatem można śmiało powiedzieć, że działalność w parafii p.w. Przemienienia Pańskiego stała się kontynuacją wcześniejszej działalności Oblatów na terenie Iławy i okolic. W 1982 roku granice parafii zostały nawet rozszerzone o kilka ulic i dwie wsie: Karaś i Szeplerzyznę.

Kolejnym rozszerzeniem parafii było powierzenie Oblatom wsi Radomek, której mieszkańcy uczęszczali na Mszę świętą do wybudowanej później kaplicy w Karasiu. Fundamenty położone dzięki pracy Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej okazały się tak mocne, że na gruncie parafii p.w. Przemienienia Pańskiego powstały już nowe parafie m.in. na Lipowym Dworze i w Karasiu.